Irak ve Suriye nasıl kuruldu?

Bugün fiilen parçalanmış durumda olan Irak ve Suriye, I. emperyalist savaş sonrasında kurulan iki devlettir. Bu iki devletin sınırları, İngiltere ve Fransa’nın hazırladığı, Çarlık Rusyası’nın da onayladığı gizli Sykes-Picot anlaşması ile çizilmiştir.

I. emperyalist savaş öncesi Osmanlı devletinin sınırları içinde bulunan bu bölge, dönemin en güçlü emperyalistleri tarafından adım adım şekillendi. O dönem Çarlık Rusya’nın “hasta adam” adını verdiği Osmanlı’yı parçalama planı devredeydi. Almanya’nın hızlı yükselişini durdurabilmek için, İngiltere-Fransa ve Rusya, kendi aralarında işbirliğine gittiler.

Bugünlerde 100. yılını dolduran ünlü Skyes-Picot anlaşması, bu işbirliğinin bir sonucu gerçekleşti.

Adını, anlaşmaya imza atan İngiltere’nin temsilcisi Sykes ile, Fransa’nın temsilcisi Picot’un isimlerinden alan anlaşma, Rusya’nın da dahliyle, Ortadoğu’nun bu üç büyük sömürgeci devlet tarafından bölüşülmesini amaçlıyordu. Fakat bu plan, bölgede ulusal ve sınıfsal mücadelenin yükselmesiyle sekteye uğradı. En başta 1917’de gerçekleşen Ekim Devrimi ile Çarlık Rusyası yıkıldı, yerine Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) kuruldu. SSCB, bu gizli anlaşmayı hem tüm dünyaya duyurdu, hem de kendisinin böyle bir anlaşmayı kabul etmeyeceğini bildirdi.

Bunun üzerine, İngiltere ve Fransa Sykes-Picot’u farklı biçimlerde piyasaya sürdüler. Bazı küçük değişikliklerle 1920 yılında Sevr’de Osmanlı’nın önüne yeniden getirildi. Fakat Ekim Devrimi’nin maddi-manevi desteğini de arkasına alan Ankara Hükümeti, Serv’i tanımadığını açıkladı ve bugünkü sınırlara ulaştı.

Bu tür değişimlere rağmen, Ortadoğu’nun I. emperyalist savaş sonrası bölüşümünün, genel hatlarıyla Sykes-Picot çerçevesinde gerçekleştiği söylenebilir. Emperyalistler, bölgeyi adeta çetvelle çizilmiş sınırlarla parçaladılar ve kendilerine bağımlı yeni devletler kurdular.

Irak, İngiltere’nin; Suriye ise, Fransa’nın sömürgesi olarak kuruldu. Başlangıçta birbirinden kopuk olan Şam, Halep ve diğer sancaklar, halkın bağımsızlık mücadeleleri sonucu birleşti ve II. emperyalist savaşın öngününde, Suriye olarak bağımsızlıklarını ilan ettiler. Fransa, bu sancakların bağımsızlığı tanımak zorunda kaldı.

Şimdi haritanın yeniden çizildiği bir dönemdeyiz. Irak ve Suriye’de gerçekleşen emperyalist işgal ve iç savaşlar, 100 öncesi belirlenen sınırları fiilen ortadan kalkmış durumda. IŞID, iki devletin sınırları içindeki bölgede hakimiyetini kurarak ayrı bir devletçik şekillendirdi. Kürtler, Suriye’nin kuzeyi Rojava’da özerkliklerini ilan ettiler. Daha önce Kuzey Irak’ta da (Güney Kürdistan) federe Kürt devleti kurulmuştu. Şimdilerde bağımsız bir devlet haline gelmek için uğraşıyorlar.

Kısacası Suriye ve Irak, artık eski devlet sınırları içinde değiller. Savaşın seyri içinde güçler dengesine göre hakimiyet alanları değişse de, Suriye ve Irak’ın artık eskisi gibi olmayacağı belli olmuştur. Fakat bu emperyalistlerin ve işbirlikçilerinin iddia ettikleri gibi “100 yıllık tarihsel hatanın düzeltilmesi” değildir. I. emperyalist savaşta olduğu gibi, emperyalistler arası paylaşım savaşının bir ürünüdür.

O dönemki planları, başta Ekim Devrimi olmak üzere Türkiye’deki ulusal kurtuluş hareketi ve Arap halklarının direnişi nasıl değiştirmeyi başardıysa; yeni ulusal-sınıfsal devrimler de bugünkü planları bozacak ve değiştirecektir. ABD’nin gerek Irak, gerekse Suriye’de istediği sonuçları bir türlü alamaması, masabaşı planların her dönem halkların direnişine çarptığının somut göstergesidir.